یادداشت | هدف متعالى
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در شهرکرد، از سال ۱۳۷۱ شمسى تاكنون هر ساله هفته نخست محرم الحرام به نام هفته احیاى امر به معروف و نهى از منكر به منظور یادآورى اصلى‌ترین هدف جهاد والا و الهى امام حسین(ع) یعنى احیاى امر به معروف و نهى از منكر نامگذارى شده است.
بدون تردید هر نهضت در جهت حفظ مسیر حركت خود به سوى اهداف از پیش تعیین شده نیازمند طراحى و تدوین فرآیند آسیب شناسى و اصلاح طلبى مستمر با شیوه‌هاى روشمند و درونى براى كاهش آستانه آسیب‌پذیرى است. در همین چارچوب دو اصل گرانقدر و مترقى امر به معروف و نهى از منكر مهم‌ترین راهبرد آسیب شناسى و فرآیند اصلاح طلبى اسلام در جهت صیانت از نظام اسلامى است. امر به معروف و نهى از منكر با استناد به آیات قرآنى و گفتار معصومین(ع) خصوصاً رهنمودهاى سرور آزاداندیشان جهان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در بیان استراتژى نهضت كربلا، برترین و كارآمدترین روش اصلاح نظام‌هاى اجتماعى برخوردار از ریشه و منشاء دینى و نگاه توحیدى است.
قیام امام حسین(ع) براى تحقق امر به معروف و نهى از منكر بود؛ چنان‌كه در وصیت‌نامه خود به برادرش محمد‌بن حنفیه به صراحت مى‌فرماید: «هدف من از این حركت اصلاح طلبى در امت جدم است و مى‌خواهم امر به معروف و نهى از منكر كنم و بر طبق روش و سیره پیامبر و على(ع) عمل كنم.» همچنین در زیارت معروف وارث كه از امام صادق(ع) رسیده است چنین مى‌خوانیم: «گواهى مى‌دهم كه تو نماز را بر پا داشتى، زكات را پرداختى و امر به معروف و نهى از منكر كردى.» بر این اساس ماهیت نهضت عاشورا احیاى اسلام بود و وجود مقدس حسین ا‌بن على(ع) در این نهضت عملاً یك آمر به معروف و ناهى از منكر.
بر همین اساس در اصل هشتم قانون اساسى نظام جمهورى ایران آمده است: «در جمهورى اسلامى ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهى از منكر وظیفه‌اى است همگانى و متقابل بر عهده مردم نسبت به یكدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت.
فریضه عظیم
دین اسلام به عنوان دینى كامل و جامع به تمام ابعاد فردى و اجتماعى حیات انسان توجه داشته تا سعادت اخروى و دنیوى را براى او فراهم نماید. به همین‌دلیل قوانین فردى و اجتماعى مهمى را وضع و بدان توصیه نموده است تا با عمل و اجراى این قوانین و اصول، این امر مهم محقق شود.
از جمله این اصول مهم اصل بنیادین «امر به معروف و نهى از منكر» است كه ریشه در اصل همه جانبه نظارت و راهنمایى همگانى افراد جامعه دارد؛ اصلى كه در آیات متعدد قرآن كریم همچون هود/۱۱۶، آل‌عمران/۱۱۰ و ۱۰۴، توبه/۱۱۲ و لقمان/۱۷ مورد تأكید و تصریح قرار گرفته و نیز به طور گسترده در روایات و سخنان ائمه معصومین(ع) به تبیین معنا و مفهوم و جوانب مختلف آن پرداخته شده است و از آن با تعابیر جالب توجهى چون «فریضه عظیمه» یاد شده و اقوام و افراد بى‌توجه به آن از بدترین اقوام دانسته شده است. (وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۱۱۸) علاوه بر این، در این روایات به نتایج و عواقب عدم عمل و بى‌توجهى به این اصل همچون تسلط ظالمان و ستمگران و اشرار بر مسلمین و عدم استجابت دعاى مسلمین نیز پرداخته و بدان هشدار داده شده است.
به همین دلیل با توجه به شمول و گستره‌‌اى كه این اصل مهم، چه از جانب معنا و مفادى كه براى توصیه و عمل در بر مى گیرد و معروف، هر فعل پسندیده‌اى محسوب مى‌شود كه فاعل آن به حُسن و خوبى آن آگاه باشد و یا او را بدان آگاه كرده باشند و منكر هر فعل ناپسند و قبیحى است كه مرتكب آن به قبحش آگاه باشد و یا بدان آگاه شده باشد یا واقفش كرده باشند؛ و چه از جهت عمومیت وجوب عمل نمودن این اصل بر آحاد افراد جامعه، این اصل را باید اصل مهم تكاملى و سعادت‌بخش جامعه دانست كه موجب شكل‌گیرى تعامل نظارتى صحیح افراد بر یكدیگر و متعالى‌ترین و پیشرفته‌ترین جامعه دین مدار می گردد. در حقیقت با عمل به این اصل از یكسو خود افراد تشویق به انجام عمل معروف و یا بازداشتن از منكر مى‌شوند و بدین طریق نوعى پیشرفت و تكامل فردى را منجر مى‌شود و از سوى دیگر با امر افراد به یكدیگر، تعالى و رشد جامعه به صورت همه‌جانبه محقق مى‌شود.
حضرت زهرا(س) در خطبه فدكیه از اصل امر به معروف تعبیر به اصل «مصلحت عامه مسلمین» مى‌نمایند: «وَ الْاَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلِحَةً لِلْعامَّةِ...» و نیز به تعبیر حضرت امام حسین(ع) با عمل به این اصل تمامى اصول و اوامر واجب الهى در جامعه دینى محقق مى‌شود: «اذا ادیت و اقیمت فریضه الامر بالمعروف و النهى عن المنكر استقامت الفرائض كلها.»
امر به معروف و نهى از منكر؛ هدف متعالى قیام عاشورا
اهمیت اصل امر به معروف و نهى از منكر در جامعه اسلامى تا آن اندازه است كه با عدم عمل به این اصل و ترویج و نهادینه شدن منكر در جامعه اسلامى، بقاء اصل دین با خطر نابودى مواجه شده و جامعه اسلامى متزلزل و نابود شود. به همین دلیل بود كه حضرت اباعبدالله الحسین(ع) ماندگارترین و تأثیرگذارترین قیام تاریخ اسلام یعنى قیام عاشورا علیه حكومت ظلم و جور بنى امیه را شكل دادند و از همان ابتداى حركت خود به سمت عراق و به دعوت كوفیان، در مكان‌ها و منازل مختلف به این هدف تصریح مى نمودند، چنان‌كه در سخنان خود در منزل ذى‌حسم فرمودند: «مگر نمى بینید كه به حق عمل نمى‌شود و از باطل جلوگیرى نمى‌شود، در چنین وضعى جا دارد كه شخص باایمان (از جان خود گذشته) مشتاق دیدار پروردگار باشد. در چنین محیط ذلت‌بار و آلوده‌اى، مرگ را جز سعادت و زندگى با ستمگران را جز رنج و آزردگى و ملال نمى‌داند.»
همچنین در وصیت خود به برادرشان محمدبن‌حنفیه هدف از قیم خود را چنین اعلان مى‌نمایند: «قیام من برمبناى تمایلات نفسانى نیست، من به منظور طغیان و فساد و تباهى و ستم خروج نمى‌كنم، بلكه انگیزه‌ام اصلاح امت جدم رسول خداست و مقصود و منظورم امر به معروف و نهى از منكر است.» چراكه شرایط زمانه به گونهاى پیش رفته بود كه با تحریف مبانى و اصول دین توسط دنیاطلبان و حكام ظالم زمانه و با تزویر و سیاست بازى و تفسیر دین با عقل خودمحور و نفس پرست آنان، اصل و اساس دین با خطر نابودى مواجه شده بود.
در آن زمان حتى نخبگان جامعه اسلامى به وظیفه دینى و الهى خود عمل نمى‌كردند و یا تطمیع و فریفته دستگاه حاكمه شده بودند. چنان‌كه امام حسین خطاب به آن مى فرمایند: «شما اى گروهى كه به علم مشهورید و به نیكى مذكور و به خیرخواهى شهره... اكنون مى بینید پیمان‌هاى خدا شكسته مى‌شود، ولى ناراحت و هراسناك نمى‌شوید... نابینایان و لالان و زمین گیران در همه شهرهابى‌حامى مانده‌اند... درحالى كه شما از منزلت خود براى كمكشان استفاده نمى كنید... و با چاپلوسى و سازش با ستمگران امنیت خود را فراهم مى‌آورید.» (حرانى، ۱۳۶۳، ص۲۳۸)
در این شرایط و اوضاع سیاسى، اجتماعى و دینى جامعه اسلامى بود كه عمل به اصل امر به معروف و نهى از منكر، جز قیام با شمشیر تا سرحد شهادت و ایثار تمامى دارایى ولى خدا باقى نمانده بود. موضوعى كه ائمه بزرگوار معصومین(ع) نیز در زیارت‌نامه هاى خود خطاب به جد بزرگوارشان بر این هدف متعالى تأكید نموده و بر آن شهادت مى‌دهند تا این هدف جاوادانه بماند: «اَشْهَدُ اَنَّكَ قَدْ اَقَمْتَ الْصَّلوهَ وَ آتَیْتَ الزَّكوهَ وَ اَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ...»
.jpg)
ضرورت نهادینه‌سازى و اجراى اصل امر به معروف و نهى از منكر در نظام اسلامى
با بازخوانى تاریخى قیام عاشورا به خوبى مى‌توان درك نمود كه شرایط نابسامان جامعه آن روز، به گونهاى شكل گرفته بود كه اصل و بنیان دین با برنامه‌ریزى سیاسى و فرهنگى دشمنان با خطر نابودى مواجه شده بود، مسأله‌اى كه موجب شد قیام امام حسین(ع) با اتكا به اصل امر به معروف و نهى ازمنكر صورت گیرد. امروزه نیز دشمنان اسلام با اجراى برنامه‌هاى مختلف سیاسى، فرهنگى و اجتماعى و با استفاده از ابزارهاى مختلف رسانه‌اى و اقتصادى خود، نابودى تعالیم و اصول ارزش آفرین و سعادت بخش جامعه اسلامى را هدف قرار داده‌اند تا از این طریق به اهداف براندازانه و سلطه طلبانه خود دست یابند. در این شرایط خاص و با الگو قرار دادن تعالیم ائمه معصومین(ع) و از همه مهم‌تر قیام تاریخى عاشورا كه از سالیان دور در فرهنگ اسلامى ایرانى ما نهادینه و با اقامه عزادارى براى آن حضرت در ایام محرم پاسدارى شده است و نیز با عمل به هدف اساسى آن حضرت یعنى احیاى امر به معروف و نهى از منكر در تمامى زمینه‌هاى فردى و اجتماعى می توان به مقابله با این برنامه همه‌جانبه دشمنان پرداخت و با امر به مهم‌ترین معروف هاى اجتماعى، سیاسى و اقتصادى به اشكال مختلف، پیشرفت جامعه اسلامى را محقق نمود.
در این زمینه امر به معاریفى همچون كار و تلاش وافر همه افراد و خدمت و كمك‌رسانى به یكدیگر و تعاون اجتماعى و همكارى در انجام امور مختلف كه در تعالیم اسلامى به این امور توصیه‌هاى فراوان شده و نیز نهى از منكراتى همچون اسراف و زیاده روى اموال فردى و عمومى، عدم توجه به حقوق عمومى و بیت المال، اشرافى گرى و تجمل پرستى، سوء استفاده از جایگاه شغلى و اجتماعى و مواردى از این قبیل كه از اهداف مبنایى و عدالت محور انقلاب اسلامى نیز هستند، در جهت تحقق پیشرفت همه‌جانبه اسلامى به خصوص در جهت تحقق برنامه‌هاى راهبردى همچون اقتصاد مقاومتى بسیار كارگشا و مؤثر خواهد بود.
به عنوان نمونه در اینجا به برخى از بیانات ائمه معصومین(ع) در جهت نهى از منكرهاى اقتصادى همچون اسراف و زیاده روى در استفاده از اموال فردى و عمومى كه از موانع مهم پیشرفت جامعه اسلامى محسوب مى‌شود و مى‌توان با توصیه افراد جامعه اسلامى به آن، گامى مؤثر برداشت اشاره مى نماییم. امام على(ع) در خصوص پرهیز از اسراف فرمایند: «اعتدال در خرج كردن و میانه‌روى، موجب فراوانى مال و ثروت و اسراف باعث تباهى و نابودى است.»
همچنین امام صادق(ع) به عبید فرمودند: «اسراف و زیاده روى سبب فقر و تنگدستى مى‌شود و میانه‌روى موجب ثروت وبى‌نیازى.» همچنین آن حضرت در روایتى دیگر مى‌فرمایند: «اسراف كننده را سه نشانه است: چیزهائى كه خرد و مى‌پوشد و مى‌خورد كه در شأن او نیست.» این روایات تنها نمونه‌هایى از گنجنیه عظیم روایى شیعه است كه از امامان بزرگوار در خصوص سبك زندگى صحیح اسلامى بیان شده است، سبك زندگى‌اى كه با تبلیغات گسترده و رواج ارزش‌هاى لیبرال غربى همچون مصرف گرایى با خطر جدى مواجه است و ضرورى است كه از آن‌ها نهى شده و در خصوص آن جامعه و نسل جوان آگاهى یابد.
افزون بر این به دلیل ابتناء این اصل بر اصل «نظارت همگانى» و فراهم کردن زمینه نظارتى و انتقادى براى گروه‌ها و افراد دلسوز و عالم و آگاه به مصالح جامعه و مبانى اعتقادى انقلابى و اسلامى، با عمل به آن مى‌توان فضاى نظارتى صحیح و مناسبى را براى نظارت بر عملكرد افراد و نهادهاى مختلف كشور فراهم نمود و با ترویج مبانى فكرى و اعتقادى نظام اسلامى كه از سوی رهبر فقید انقلاب امام خمینى(ره) بیان شده و از سوى رهبر معظم انقلاب(مدظله) تبیین و تشریح مى شود، همواره افراد جامعه و مسؤولان نظام را از خطر انحراف فكرى، عقیدتى و سیاسى بازداشت و ترویج این مبانى و پایبندى و عدم انحراف از مسیر واقعى و حقیقى انقلاب را خواستار شد و نیز از این طریق نهادهاى نظارتى و قانونى را یارى رساند.
به همین دلیل وظیفه همگان به‌ویژه نهادها و سازمان‌هاى وظیفه مند و نیز رسانه‌هاى جمعى و ائمه جمعه و جماعات و روحانیون معظم به عنوان «نخبگان جامعه اسلامى» این است كه با بهره‌گیرى از توصیه‌هاى ائمه معصومین(ع) و ذخایر ارزشمند فرهنگى و اجتماعى دین اسلام به توصیه و امر به این معاریف و نهى از منكرها پرداخته و برنامه مهم فرهنگ سازى در جهت احیاى این اصل مهم دینى كه در این شرایط خاص كه جامعه اسلامى در تقابل با برنامه دشمنان اسلام قرار دارد، را در دستور كار خود قرار دهند و هم خود با عمل به این اصل و هم تشویق افراد جامعه به آن، پیشرفت بیش از پیش نظام اسلامى را محقق نمایند. چنان‌كه طبق بیان قرآن كریم نخبگان نظام اسلامى به‌دلیل آگاهى و دانش بیشتر بر احكام اسلامى و هنجارها و ارزش‌هاى سعادت‌بخش آن، وظیفه و مسؤولیت بیشترى در عمل به این اصل دارند: «لَوْ لا یَنْهاهُمُ الرَّبّانِیُّونَ وَ الْأَحْبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَ أَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ ما كانُوا یَصْنَعُونَ» (مائده/۶۳) /9457/ی۷۰۲/س
سجاد محمدی فارسانی